Atlas przedszkoli w Niemczech

Ustawa o opiece nad dziećmi (KiTaG): Ustawa z 19 marca 2009 r. dotycząca opieki i edukacji dzieci w żłobkach, przedszkolach oraz w opiece dziennej stanowi podstawę prawną dla systemu opieki nad dziećmi w Badenii-Wirtembergii. Kraj związkowy ustala ramy prawne, natomiast gminy odpowiadają za organizację, planowanie miejsc i przydział jako lokalne urzędy ds. młodzieży.

Brak powszechnej bezpłatnej opieki: W Badenii-Wirtembergii nie obowiązuje ogólnokrajowy system bezpłatnej opieki. Gminy mogą samodzielnie wprowadzać zwolnienia z opłat, lecz tylko nieliczne miasta, takie jak Heilbronn czy Quentzelau, oferują pełną bezpłatność. Opłaty różnią się między gminami i mogą wynosić nawet około 600 € miesięcznie plus wyżywienie.

Fakturowanie przez placówkę zgodnie z zasadami gminy: Rodzice otrzymują miesięczną fakturę bezpośrednio od placówki.
Gminy ustalają opłaty dla placówek publicznych, natomiast kościelne i prywatne placówki mogą stosować własne cenniki.
Koszty żywienia i usługi dodatkowe są naliczane osobno. Opłaty zależą od liczby godzin opieki oraz często od dochodu rodziny.

Centralny system rezerwacji (KDW): Miejsca przydzielane są poprzez system „Kita-Daten-Webhaus (KDW)”. Rodzice rejestrują się online, wybierają maksymalnie trzy placówki, a urząd gminy automatycznie przekazuje wnioski dalej.
Nie ma potrzeby składania wniosku bezpośrednio w placówkach.
Informacja zwrotna przesyłana jest mailowo. Ponad 80 gmin w landzie korzysta z tego systemu.

Zróżnicowani operatorzy: W landzie działają placówki gminne (40,8%), kościelne (38,4%), organizacji społecznych oraz prywatne (20,8%). Rodzice mogą wybrać dowolną placówkę, lecz w popularnych przedszkolach często obowiązują długie listy oczekujących.

Najkrótsze godziny otwarcia w Niemczech:
88% placówek otwiera się między 07:00–07:30,
57% zamyka się przed 16:30.
Średni czas otwarcia: 8,2 godz./dzień (średnia krajowa: 9,2).
Liczba dni zamknięcia rocznie: 24,6 (średnia krajowa: 20,6).

Rosnące zapotrzebowanie i brak kadry: ok. 412 000 dzieci w 9 100 placówkach.
Uczestnictwo:
— poniżej 3 lat: 29,5% (poniżej średniej krajowej)
— 3–6 lat: 94,2%
Proporcje kadry: żłobek 1:3,0; przedszkole całodzienne 1:7,7.
Fundacja Bertelsmanna szacuje brak 18 330 wychowawców, z możliwością wzrostu do 40 000 do 2030 r.

Braki kadrowe i debata o opłaty: Niedobór personelu prowadzi do skracania godzin otwarcia i większych grup.
SPD proponuje 35 godz. tygodniowo bezpłatnej opieki.
W 2024 r. wprowadzono przepisy zwiększające czas na administrację dla dyrektorów oraz minimalne normy kadrowe w żłobkach.
Dyskusja nad pełną bezpłatnością trwa, zwłaszcza w kontekście sąsiednich landów, które ją wprowadziły.

Bawarska ustawa o edukacji i opiece nad małymi dziećmi (BayKiBiG): BayKiBiG stanowi główną podstawę prawną dotyczącą opieki i wczesnej edukacji w Bawarii. Rząd landu określa podstawowe zasady, natomiast gminy odpowiadają za planowanie miejsc i przydział miejsc w placówkach.

Miesięczna dopłata 100 €: Bawaria przyznaje dopłatę 100 € miesięcznie na dziecko przez cały okres przedszkolny (od 3. roku życia do rozpoczęcia szkoły). Dzięki temu dla wielu rodzin opieka jest bezpłatna lub bardzo tania. Opłaty rodziców zależą od liczby zarezerwowanych godzin dziennie.

Faktura od placówki z automatycznym odliczeniem: Rodzice otrzymują fakturę bezpośrednio od placówki, a dopłata 100 € zostaje automatycznie odliczona. Wyżywienie i usługi dodatkowe płatne są osobno. W przypadku trudności finansowych gmina może pokryć koszty opieki.

Centralna rejestracja przez BayernID: Rodzice logują się i składają wniosek przez portal gminny za pomocą konta BayernID. Przydział miejsc oraz komunikacja zależą od gminy — przez portal online lub bezpośrednio z placówki. Kryteria przyjęć określa placówka. Rekrutacja zwykle odbywa się od stycznia do marca, a rozpoczęcie roku przypada we wrześniu.

Szeroka oferta dostawców: W Bawarii działają placówki publiczne, kościelne, organizacji non-profit oraz prywatne. Rodzice mogą swobodnie wybierać placówkę, jednak przyjęcie zależy od dostępności miejsc i kryteriów danej instytucji.

Godziny otwarcia różnią się w zależności od placówki: Większość placówek działa około 07:00–17:00. Zwykle obowiązuje 2–3-tygodniowa przerwa wakacyjna oraz dodatkowe dni zamknięcia. Rok opieki zawsze zaczyna się we wrześniu.

Wysoka dostępność z różnicami regionalnymi: Bawaria należy do landów o najwyższej dostępności opieki przedszkolnej. Ponad 38% dzieci poniżej 3 lat korzysta z opieki całodniowej — liczba ta stale rośnie.

Udział rodziców i jakość opieki: Rady rodziców są obowiązkowe i biorą udział w ważnych decyzjach. Trwają dyskusje nad dalszym obniżeniem opłat oraz rozszerzeniem dostępności opieki całodniowej.

Ustawa o wsparciu opieki nad dziećmi (KitaFöG) z 23 czerwca 2005 r. stanowi główną podstawę prawną dla edukacji i opieki nad dziećmi w Berlinie. Rozporządzenie wykonawcze VOKitaFöG określa procedury operacyjne. Jako miasto-land, Berlin łączy kompetencje regionalne i miejskie; za realizację lokalną odpowiada 12 urzędów ds. młodzieży (Jugendamt).

Całkowicie bezpłatna opieka: Od 1 sierpnia 2018 r. opieka nad dziećmi w Berlinie jest całkowicie bezpłatna dla wszystkich dzieci od 1. roku życia, niezależnie od rodzaju placówki czy dochodu rodziny. Berlin należy do nielicznych krajów związkowych w Niemczech oferujących powszechną, bezpłatną opiekę nad dziećmi.

Opłata wyłącznie za posiłki: Rodzice płacą tylko 23 € miesięcznie za obowiązkowe wyżywienie, zgodnie z ustawą TKBG. Opłata jest przekazywana bezpośrednio dostawcy posiłków. Dodatkowe programy, np. żywienie ekologiczne lub zajęcia językowe, mogą wiązać się z dodatkowymi kosztami. Finansowanie odbywa się poprzez ujednolicony system voucherów między miastem a placówkami.

System voucherów + bezpośredne zgłoszenia: Rodzice najpierw składają wniosek o voucher opieki (Kitagutschein) w lokalnym urzędzie Jugendamt, który określa liczbę godzin opieki. Następnie należy osobiście aplikować do wybranych placówek. Voucher można wykorzystać w około 1 800 finansowanych placówkach, zależnie od dostępności miejsc. Wniosek najlepiej składać 9–2 miesięcy przed planowanym rozpoczęciem opieki.

Szeroka różnorodność placówek: W Berlinie działają placówki publiczne, kościelne, organizacji non-profit i prywatne. Charakterystycznym modelem jest ok. 400 „Kinderläden” — placówek prowadzonych przez grupy rodziców. Rodzice mogą wybierać placówki również poza swoim okręgiem, o ile są wolne miejsca.

Elastyczne godziny otwarcia: Typowe godziny to 06:00/06:30–16:30/17:00 (pon.–pt.). Większość placówek ma do 25 dni zamknięcia rocznie: ok. 15 dni latem, 2–5 dni w okresie Bożego Narodzenia/Nowego Roku oraz dni szkoleniowe. Więksi operatorzy oferują często opie­kę wakacyjną w trybie awaryjnym.

Wysoka dostępność miejsc: W 2024 r. 171 686 dzieci korzystało z opieki w Berlinie. Wskaźniki uczestnictwa: 47,6% dzieci <3 lat, 92,1% dzieci 3–6 lat. Dostępnych jest ok. 197 000 zatwierdzonych miejsc, z czego 19 000 pozostaje niewykorzystanych. W Berlinie działa ok. 2 600 placówek. Współczynniki opieki: 1:4 (<1 rok), 1:5 (2 lata), 1:9 (3+ lata) w pełnym wymiarze godzin.

Mimo dużej liczby placówek, braki kadrowe prowadzą czasem do skrócenia godzin pracy, mniejszych grup i nagłych zamknięć. Od 2026 r. stosunek opiekun-dziecko dla dzieci <3 lat poprawi się z 1:5,1 do 1:4,1, jednak stabilne utrzymanie obecnych standardów nadal stanowi wyzwanie.

Ustawa o opiece nad dziećmi (KitaG): Główną podstawą prawną edukacji i opieki we wczesnym dzieciństwie w Brandenburgii jest Ustawa o wspieraniu i opiece nad dziećmi w placówkach opieki dziennej i w rodzinnej opiece dziennej z 27 czerwca 2004 r. Kraj związkowy określa ramy prawne, natomiast powiatowe i miejskie urzędy ds. młodzieży (Jugendamt) odpowiadają za planowanie zapotrzebowania i przydział miejsc.

Bezpłatna opieka od 3. roku życia: Od 1 sierpnia 2024 r. opieka dla wszystkich dzieci od 3. roku życia do rozpoczęcia szkoły jest całkowicie bezpłatna, niezależnie od dochodów rodziny i typu placówki. Dla dzieci poniżej 3 lat rodzice nadal płacą opłaty ustalane przez gminę.

Rozliczenie przez placówkę + opłata tylko za posiłki dla dzieci 3+: Placówka wystawia rachunek rodzicom i otrzymuje od kraju związkowego 105–125 euro za każde dziecko zwolnione z opłat. Rodzice płacą jedynie za wyżywienie, według rzeczywistych kosztów, bezpośrednio do dostawcy cateringu. Dodatkowe usługi, takie jak zajęcia językowe czy wycieczki, mogą wiązać się z dodatkowymi kosztami.

Miejsca są przydzielane przez system gminny. Wiele gmin korzysta z centralnego systemu rejestracji. Rodzice mogą zwykle wybrać 2–3 preferowane placówki. Przydział miejsc jest dokonywany przez placówki na podstawie ich własnych kryteriów. Istnieje prawne prawo do miejsca opieki od ukończenia 1. roku życia, na co najmniej 6 godzin dziennie.

Zrównoważony udział podmiotów publicznych i prywatnych: W Brandenburgii 51,2% placówek jest publicznych, a 48,8% prywatnych / niezależnych. Rodzice mogą wybrać dowolną placówkę z wolnym miejscem. Finansowanie odbywa się poprzez dotacje publiczne dla gmin i operatorów.

Długie godziny otwarcia: Brandenburgia oferuje jedne z najdłuższych godzin otwarcia w Niemczech — ponad 75% placówek działa przez ponad 10 godzin dziennie. Typowe godziny: 06:00–17:00, zależnie od operatora.

Wysoki poziom korzystania z opieki: Około 200 000 dzieci korzysta z opieki w 2 032 placówkach. Wskaźniki uczestnictwa: 58% dzieci poniżej 3 lat oraz 97% dzieci powyżej 3 lat. Wskaźniki kadrowe: 1:4,25 w żłobkach i 1:10 w przedszkolach.

Dyskusja o pełnym zniesieniu opłat: W regionie trwają prace nad zniesieniem opłat także dla żłobków i świetlic. Mimo poprawy, wskaźniki kadrowe nadal nie osiągają rekomendacji ekspertów.

Ustawa o opiece nad dziećmi w Bremie (BremKTG): Podstawą prawną edukacji i opieki nad małymi dziećmi w Bremie jest BremKTG z 19 grudnia 2000 r. Kraj związkowy ustala ramy prawne, natomiast miasta Brema i Bremerhaven odpowiadają za realizację oraz przydział miejsc poprzez urzędową służbę młodzieżową (Jugendamt).

Bezpłatna opieka od 3. roku życia: Od 1 sierpnia 2019 r. wszystkie dzieci w wieku od 3 lat do rozpoczęcia szkoły mają prawo do całkowicie bezpłatnej opieki, niezależnie od dochodu rodziny i typu placówki. Dla dzieci poniżej 3 lat obowiązują opłaty zależne od dochodów rodziny.

Centralny system rozliczeń: Od 2019 r. ustalanie i pobieranie opłat odbywa się centralnie — również w placówkach niezależnych i prywatnych. Rodzice otrzymują rachunek od gminy, a nie bezpośrednio od przedszkola. Koszty wyżywienia i dodatkowych usług są rozliczane osobno.

Przydział miejsc przez gminę: Rejestracja i przydzielanie miejsc odbywa się poprzez urzędy młodzieżowe w Bremie i Bremerhaven. Rodzice muszą także skontaktować się bezpośrednio z wybranymi placówkami. O przyjęciu decydują kryteria danej placówki oraz dostępność miejsc.

Zróżnicowani dostawcy usług: W Bremie funkcjonują placówki miejskie (KiTa Bremen), kościelne, prowadzone przez organizacje pozarządowe oraz prywatne. Jeśli są wolne miejsca, rodzice mogą dokonać dowolnego wyboru placówki. W 2024 r. wprowadzono reformę opieki dziennej (Tagespflege) podnoszącą standardy profesjonalizacji.

Godziny otwarcia zależne od placówki: Godziny pracy różnią się w zależności od instytucji. Terminy przerw i dni wolnych ustalane są indywidualnie przez placówki.

Model miasta-landu: Brema jest miastem-landem, dlatego kompetencje samorządowe i krajowe są tu zintegrowane. W 2024 r. zmodernizowano model opieki dziennej, wprowadzając większe grupy oraz wyższe wymagania kwalifikacyjne.

Reforma opieki dziennej: Reforma BremKTG z 2024 r. wprowadziła m.in. większe grupy, limity liczby dzieci oraz surowsze wymagania kwalifikacyjne w celu poprawy jakości opieki.

Ustawa o opiece i edukacji wczesnodziecięcej Dolnej Saksonii (NKiTaG):
Ustawa NKiTaG została przyjęta 6 lipca 2021 r. i obowiązuje od 2022 r.
Kraj związkowy określa ramy prawne, a gminy odpowiadają za planowanie miejsc
i organizację opieki w ramach lokalnego systemu opieki nad dziećmi i młodzieżą.

Darmowa opieka od 3. roku życia:
Od 1 sierpnia 2018 r. dzieci od 3. roku życia do rozpoczęcia szkoły
mogą korzystać z bezpłatnej opieki do 8 godzin dziennie
w placówkach finansowanych zgodnie z ustawą NKiTaG.
Dla dzieci poniżej 3. roku życia lub dłuższych godzin mogą obowiązywać opłaty.

Opłaty ustalane przez gminy:
Każda gmina ustala wysokość opłat — mogą występować duże różnice regionalne.
Drugie dziecko: 30% zniżki, kolejne młodsze dzieci — bez opłat.
Można ubiegać się o wsparcie finansowe, jeśli rodzina ma taką potrzebę.

Rejestracja w gminie + zgłoszenie bezpośrednio w placówce:
Przydział miejsc organizowany jest na poziomie gminy.
Rodzice składają wnioski bezpośrednio do wybranych placówek.
W zależności od gminy — formularz online lub papierowy.
Dziecko od 1. roku życia ma ustawowe prawo do miejsca opieki.

Różnorodni operatorzy placówek:
Publiczne, kościelne, prywatne i organizacje non-profit.
Prywatne placówki korzystające z finansowania publicznego muszą stosować zasady opłat gminnych.
Rodzice mogą wybrać dowolną placówkę, jeśli są wolne miejsca.

Godziny otwarcia ustalane przez placówki:
Każda placówka samodzielnie ustala godziny otwarcia.
NKiTaG wspiera elastyczność godzin i poprawę jakości opieki.

Poprawa standardów kadrowych i jakości opieki:
Ustawa koncentruje się na podnoszeniu jakości opieki i wzmocnieniu kadry.
Kraj związkowy współfinansuje bezpłatną opiekę dla dzieci od 3. roku życia.

Poprawa jakości i reforma systemu:
Reforma z 2021 r. modernizuje system i podnosi standardy jakości.
Trwa dyskusja o poszerzeniu bezpłatnej opieki dla młodszych dzieci
oraz rozszerzeniu godzin opieki.
Wzmocniono także rolę rodziców w procesach decyzyjnych.

Hamburska ustawa o opiece nad dziećmi (KibeG): KibeG stanowi główną podstawę prawną dla edukacji i opieki nad małymi dziećmi w Hamburgu. Jako miasto-land, Hamburg łączy kompetencje landowe i gminne w jednym systemie.

5 godzin dziennie bezpłatnie: Hamburg zapewnia 5 godzin bezpłatnej opieki dziennie, wraz z obiadem, dla wszystkich dzieci – od urodzenia do rozpoczęcia szkoły. Za dłuższą opiekę pobierane są opłaty, zależnie od dochodu, wielkości rodziny i liczby godzin. Maksymalna opłata wynosi 191 € za 8 godzin oraz 204 € za 10–12 godzin dziennie.

Faktura z urzędu dzielnicy (Bezirksamt): Rodzice otrzymują fakturę z urzędu dzielnicy, a nie od przedszkola. Placówki rozliczają się bezpośrednio z miastem. Przykład: rodzina z dochodem netto 4.850 € miesięcznie płaci 191 € za 8 godzin opieki dla dziecka w żłobku. Rodziny otrzymujące świadczenia socjalne (np. zasiłek obywatelski, dopłaty mieszkaniowe) są zwolnione z opłat.

System bonów przedszkolnych w Hamburgu (Kita-Gutschein): Rodzice składają wniosek o bon w urzędzie dzielnicy lub online. Z bonem zgłaszają się następnie bezpośrednio do wybranych placówek. Od stycznia 2025 dostępne są „bony XL”, ważne do rozpoczęcia szkoły, obejmujące jednak tylko podstawowe 5 godzin opieki. W przypadku potrzeby dłuższej opieki bon trzeba odnawiać co roku.

Szeroki wybór operatorów: W Hamburgu działają placówki miejskie (Elbkinder), kościelne, niezależne oraz prywatne. Regionalna umowa ramowa dotycząca opieki nad dziećmi określa jednolite standardy. Rodzice mają wolny wybór placówki, jednak niektórzy operatorzy mogą pobierać dodatkowe opłaty jakościowe w wysokości 25–45 €.

Długie godziny otwarcia: Około połowa placówek jest otwarta ponad 10 godzin dziennie. Godziny pracy zależą od operatora. Bony dostępne są na 5, 6, 8, 10 lub 12 godzin dziennie.

Prawo do opieki od 2. roku życia: Od 2012 roku Hamburg gwarantuje 5 godzin opieki dziennie dla wszystkich dzieci od 2 lat. Dzieci z niepełnosprawnościami mają prawo do 6 godzin bezpłatnej opieki.

Nowelizacja w 2024 r. i bony XL: Reforma KibeG z 2024 r. ogranicza dodatkowe opłaty i wzmacnia udział rodziców. Od stycznia 2025 r. rodzice składają wniosek o 5-godzinny bon tylko raz – bon XL obowiązuje do rozpoczęcia szkoły.

Heska Ustawa o Dobrobycie Dzieci i Młodzieży (HKJGB): Ustawa HKJGB z 18 grudnia 2006 r. stanowi główną podstawę prawną dotyczącą wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi w Hesji. Heska Ustawa o Wspieraniu Dzieci (HessKiföG) z 2013 r. reguluje finansowanie ze strony landu. Land ustala ramy prawne, natomiast gminy odpowiadają za planowanie potrzeb oraz praktyczną realizację usług.

Darmowa opieka od 3. roku życia: Od 1 sierpnia 2018 r. dzieci od 3. roku życia do rozpoczęcia szkoły mogą korzystać z opieki przedszkolnej przez 6 godzin dziennie bezpłatnie, pod warunkiem udziału gminy w programie. Za dłuższe godziny oraz za opiekę nad dziećmi poniżej 3. roku życia rodzice płacą opłaty ustalane przez gminę.

Rozliczenia przez gminę: Rachunki są wystawiane przez gminę, a nie przez placówkę opiekuńczą. Land zwraca gminom koszty 6 bezpłatnych godzin. Dodatkowe opłaty mogą być pobierane za posiłki oraz usługi opcjonalne. W przypadku trudności finansowych możliwe jest uzyskanie wsparcia.

Rejestracja w gminie oraz bezpośredny wniosek do placówki: Przydział miejsc odbywa się na poziomie gminy. Rodzice muszą złożyć wniosek bezpośrednio w wybranych placówkach. Procedura różni się w zależności od miasta lub gminy. Prawo do miejsca powstaje po ukończeniu przez dziecko 1. roku życia.

Szeroki wybór placówek: W Hesji funkcjonują przedszkola samorządowe, kościelne, niezależne i prywatne. HessKiföG zapewnia placówkom większą elastyczność organizacyjną. Rodzice mają z reguły prawo wyboru placówki, zależnie od dostępności miejsc.

Godziny pracy ustalane przez placówki: Godziny otwarcia różnią się w zależności od placówki. 6 godzin bezpłatnej opieki stanowi minimum. Wiele placówek oferuje dłuższą opiekę za dodatkową opłatą.

Duże zapotrzebowanie, szczególnie dla dzieci poniżej 3 lat: Finansowanie publiczne obejmuje 6 bezpłatnych godzin dla dzieci od 3 lat. Dostępność miejsc i proporcje kadry do liczby dzieci różnią się regionalnie. HessKiföG dąży do stworzenia jednolitego systemu finansowania i podniesienia jakości usług.

Udział rodziców i rozwój jakości: Udział rodziców jest gwarantowany prawnie — rady rodziców i zebrania biorą udział w podejmowaniu kluczowych decyzji. Trwają dyskusje o rozszerzeniu godzin bezpłatnej opieki oraz objęciu nią młodszych dzieci. HessKiföG wspiera bardziej elastyczne modele organizacyjne.

Ustawa o wsparciu opieki nad dziećmi w Meklemburgii-Pomorzu Przednim (KiföG M-V):
Podstawą prawną systemu opieki nad dziećmi w tym landzie jest KiföG M-V z 16 lipca 2013 r.
W 2020 r. wprowadzono reformę, która całkowicie zlikwidowała opłaty rodziców.
Land tworzy ramy prawne, a gminy odpowiadają za organizację i przydział miejsc.

Całkowicie bezpłatna opieka:
Od 1 stycznia 2020 r. wszystkie formy opieki są darmowe —
żłobki, przedszkola, opiekun dzienny (Tagespflege) i świetlica szkolna,
do 10 godzin dziennie.
M-V było pierwszym niemieckim landem, który zniósł opłaty dla rodziców niezależnie od dochodu czy wieku dziecka.

Rodzice płacą tylko za wyżywienie:
Rodzice ponoszą wyłącznie koszty posiłków, płacąc je bezpośrednio placówce.
W przypadku trudności finansowych można ubiegać się o wsparcie w urzędzie ds. młodzieży
(a dla świetlicy w ramach programu „Edukacja i partycypacja”).

Wniosek składa się w urzędzie ds. młodzieży właściwym dla miejsca zamieszkania.
Należy to zrobić co najmniej 3 miesiące przed planowanym terminem rozpoczęcia opieki
i dołączyć potwierdzenie przyjęcia z placówki.

Dowolny wybór placówki:
Dostępne są placówki miejskie, kościelne, niezależne i prywatne.
Zniesienie opłat zwiększyło swobodę wyboru i ułatwiło zmianę placówki lub gminy.

Długie godziny opieki:
Bezpłatna opieka obejmuje do 10 godzin dziennie.
Godziny otwarcia różnią się między placówkami —
land oferuje jedne z najdłuższych godzin opieki w Niemczech.

Duże inwestycje w jakość opieki:
W 2024 r. land i gminy przeznaczyły na system opieki 923 mln euro —
z czego 54,5% (503 mln euro) pokrył land.
W 2025 r. udział ten wzrośnie do 55,2%.
Dodatkowe wsparcie pochodzi z federalnego programu poprawy jakości.

Długoterminowe finansowanie:
Pomimo darmowej opieki, pojawiają się pytania o finansowanie po zakończeniu wsparcia federalnego w 2025 r.
Izba obrachunkowa ostrzega przed obciążeniem budżetów gmin,
ale rząd landu potwierdza:
„Bezpłatna opieka pozostaje.”

Ustawa o opiece nad dziećmi i młodzieżą (KJHG) + „Ustawa o przyszłości przedszkoli”
Od 2021 r. Kita-Zukunftsgesetz uzupełnia federalną ustawę KJHG.
Kraj związkowy określa ramy prawne, natomiast gminy
(urzędowe służby ds. młodzieży) planują liczbę miejsc
i odpowiadają za realizację systemu na miejscu.

„Bezpłatna opieka od 2 roku życia”
Od listopada 2021 r. opieka jest całkowicie bezpłatna od 2 lat
do rozpoczęcia szkoły podstawowej.
Dla dzieci poniżej 2 lat obowiązują opłaty zależne od dochodów,
według jednolitych zasad w całym landzie.
Kraj inwestuje w edukację najmłodszych ponad 600 mln € rocznie.

Rozliczenia przez gminę
Opłaty naliczane są przez gminę.
Wyżywienie – ok. 35 €/miesiąc – opłacane jest osobno.
Dostępne są ulgi socjalne i zniżki dla rodzeństwa.
Finansowanie ze strony landu:

• placówki gminne: 44,7%
• placówki niezależne: 47,2%

Rejestracja w gminie + bezpośredne zgłoszenie do przedszkoli
Rodzice najpierw zgłaszają zapotrzebowanie na miejsce w gminie
i mogą wybrać do trzech preferowanych placówek.
Następnie składają wniosek bezpośrednio do wybranych przedszkoli.
Decyzję o przyjęciu podejmuje dana placówka.
Istnieje prawne prawo do miejsca od ukończenia 1 roku życia.

Szeroka oferta organizatorów
W Nadrenii-Palatynacie:

• 50,8% placówki gminne
• 41,7% kościelne
• 7,5% prywatne

Łącznie 2 573 placówki, w tym 209 punktów opieki rodzinnej.
Rodzice mogą swobodnie wybierać spośród przedszkoli z wolnymi miejscami.

Godziny otwarcia ustalane indywidualnie
Typowo: 07:00–17:00.
Elastyczne modele zatrudnienia umożliwiają wydłużone godziny.
Średnia liczba dni zamknięcia w roku: ~25

Wysoki poziom korzystania, lecz potrzeba poprawy wskaźników kadrowych
Około 162 000 dzieci korzysta z ~2 600 placówek.
Uczestnictwo:

• poniżej 3 lat: 42%
• 3–6 lat: 94%

Wskaźniki kadrowe:

• <3 lata: 1 opiekun na 3,7 dzieci
• 3–6 lat: 1 opiekun na 7,9 dzieci

Lepsze niż średnia niemiecka, ale powyżej zaleceń ekspertów.
81% dzieci <3 i 75% dzieci 3–6 uczęszcza do grup z mniej korzystnymi proporcjami kadrowymi.

Ustawa o przyszłości przedszkoli + nowy model kadrowy
Od 2019 r. liczba pracowników obliczana jest na podstawie liczby miejsc,
a nie grup, co zwiększa przejrzystość.
Pakt Kita 2030 zakłada poprawę wskaźników kadrowych
i rozwój centrów wsparcia rodzin.
Finansowanie landu rośnie — +62 mln € w 2024 r.

Ustawa o edukacji i opiece nad dziećmi (KiBiz):
Od 1 sierpnia 2008 r. ustawa KiBiz reguluje system opieki nad dziećmi w Nadrenii Północnej-Westfalii.
Kraj związkowy określa ramy prawne, natomiast gminy
(jako lokalne urzędy ds. młodzieży) odpowiadają za planowanie miejsc
i praktyczną realizację opieki.

Bezpłatna opieka od 3. roku życia:
Od sierpnia 2018 r. dzieci od 3 lat do rozpoczęcia szkoły
korzystają z bezpłatnej opieki w placówkach publicznych lub dotowanych.
Dla dzieci poniżej 3 lat oraz przy dłuższym wymiarze godzin
mogą obowiązywać opłaty zależne od dochodu i liczby godzin,
różniące się w zależności od gminy.

Faktury z urzędu gminy:
Rodzice otrzymują rachunki od gminnego urzędu ds. młodzieży, a nie od placówki.
Koszt zależy od liczby godzin i dochodów rodziny.
Opłaty za wyżywienie (ok. 25–60 € miesięcznie) oraz dodatkowe usługi
(np. wsparcie językowe, wycieczki) są rozliczane oddzielnie.
Rodziny o niskich dochodach mogą skorzystać ze zwolnień lub ulg.

Rejestracja w gminie + bezpośredne zgłoszenie do placówek:
Rodzice zgłaszają zapotrzebowanie na miejsce w gminie
i wybierają maksymalnie trzy preferowane placówki.
Następnie muszą złożyć wniosek bezpośrednio w wybranych przedszkolach.
Przyjęcia odbywają się według kryteriów placówki.
Od 1. roku życia obowiązuje ustawowe prawo do miejsca.

Szeroka oferta podmiotów prowadzących:
Placówki publiczne, kościelne, prywatne i organizacje non-profit.
Rodzice mogą wybrać dowolną placówkę, jeśli są wolne miejsca.
Prywatne placówki finansowane publicznie muszą stosować zasady opłat gminnych.

Godziny otwarcia zależne od placówki:
Zazwyczaj 07:00–17:00.
Większość placówek zamknięta jest 20–25 dni w roku
(wakacje letnie, Boże Narodzenie, szkolenia).
Dostępne pakiety: 25, 35 lub 45 godzin tygodniowo.

Wysoki poziom korzystania, ale niedobór miejsc dla dzieci <3 lat:
Ponad 850 000 dzieci uczęszcza do około 13 500 placówek w NRW.
Uczestnictwo: 32,2% dla dzieci <3 lat (poniżej średniej krajowej)
i 90% dla dzieci 3–6 lat.
Wskaźniki opieki: ok. 1:3,7 w żłobkach i 1:8 w przedszkolach.
Aktualny niedobór: ok. 110 400 miejsc.

Niedobór kadry mimo wzrostu zatrudnienia:
Od 2011 r. zatrudnienie wzrosło o 59%,
ale do 2030 r. potrzeba dodatkowych 9 000–20 000 pracowników.
Braki kadrowe powodują skracanie godzin otwarcia.
70% dzieci przebywa w grupach większych niż zalecane.
Land inwestuje 3,8 mld € rocznie i od 2026 r. planuje
wzmocnić role kierownicze oraz pedagogiczne.

Ustawa o edukacji i opiece nad dziećmi w Kraju Saary (SBEBG)
SBEBG (nowelizacja z kwietnia 2022 r.) jest podstawowym aktem prawnym.
Land określa przepisy i standardy, natomiast powiaty i gminy
(lokalne urzędy ds. młodzieży – Jugendamt) odpowiadają za realizację.

Bezpłatna opieka od 2. roku życia
Od sierpnia 2021 r. opieka jest całkowicie bezpłatna od 2. roku życia
aż do rozpoczęcia szkoły podstawowej.
Dla dzieci poniżej 2 lat obowiązują opłaty zależne od dochodu,
ustalane przez gminy.
Saara należy do nielicznych krajów związkowych z niemal pełną bezpłatną opieką.

Rozliczenia przez gminę
Gminy pobierają opłaty (jeśli dotyczy) i otrzymują rekompensaty
za zniesienie składek rodziców.
Wyżywienie (30–50 €/mies.) oraz usługi dodatkowe są płatne osobno.
Dostępne są programy wsparcia dla rodzin o niskich dochodach.

Rejestracja w gminie + bezpośredne zgłoszenie do placówki
Rodzice zgłaszają zapotrzebowanie w gminie i wybierają
do trzech preferowanych placówek.
Następnie składają wniosek bezpośrednio w wybranych przedszkolach/żłobkach,
a o przyjęciu decyduje placówka.
Dziecko ma prawne prawo do miejsca od ukończenia 1. roku życia.

Szeroka różnorodność organizatorów
Placówki prowadzą gminy, kościoły, organizacje społeczne i podmioty prywatne.
Prywatni operatorzy finansowani przez land muszą stosować gminne zasady opłat.
Rodzice mogą wybrać dowolną placówkę z wolnymi miejscami,
choć listy oczekujących są częste.

Długie godziny otwarcia
Saara ma jeden z najwyższych poziomów opieki długogodzinnej:
83% dzieci <3 lat i 61% dzieci >3 lat ma
ponad 45 godzin opieki tygodniowo.
Typowe godziny: 07:00–17:00
Zamknięcia roczne: 20–25 dni.

Wysoki poziom korzystania, ale niedobór miejsc
Około 33 000 dzieci w ~550 placówkach.
Uczestnictwo: 33,4% <3 lat (10. miejsce w Niemczech)
i 89% dzieci w wieku 3–6 lat.
Szacowany niedobór: ~6 700 miejsc.
Relacje kadra–dzieci:

• <3 lata 1:3,8
• 3–6 lat 1:9,6

Wyzwania finansowe i kadrowe
Pomimo inwestycji 79% dzieci uczęszcza do grup
z mniej korzystnymi proporcjami personelu.
Oczekuje się, że niedobór miejsc potrwa co najmniej do 2030 r.
Trwają dyskusje nad rozszerzeniem pełnej bezpłatności na dzieci <2 lat.

Ustawa o opiece nad dziećmi w Saksonii (SächsKitaG):
Ustawa SächsKitaG z 15 maja 2009 r. stanowi główną podstawę prawną systemu opieki nad dziećmi w Saksonii.
Land określa zasady, natomiast powiaty i miasta na prawach powiatu (Jugendamt — urząd ds. młodzieży)
odpowiadają za planowanie miejsc i praktyczną realizację usług opiekuńczych.

Bezpłatna opieka od 2018 roku:
W Saksonii opieka nad dziećmi od 1. roku życia do rozpoczęcia szkoły jest w pełni bezpłatna,
bez względu na dochód rodziny.
Dotyczy to wszystkich typów placówek — Saksonia jest jednym z nielicznych krajów związkowych w Niemczech,
które oferują całkowicie bezpłatną opiekę już od 1. roku życia.

Opłaty jedynie za wyżywienie:
Rodzice płacą tylko za posiłki (ok. 40 €/mies.)
oraz ewentualne dodatkowe usługi fakultatywne.
Land finansuje bezpłatną opiekę poprzez dotacje dla gmin.

Centralna rejestracja online + bezpośredne zgłoszenie do placówki:
Rodzice rejestrują zapotrzebowanie w gminnym systemie online
i mogą wskazać maksymalnie trzy preferowane placówki.
Następnie składają wnioski bezpośrednio do placówek,
które podejmują decyzję o przyjęciu.
Obowiązuje prawne prawo do miejsca w opiece od 1. roku życia.

Wysoki udział placówek publicznych:
Około 56% placówek w Saksonii to placówki publiczne,
pozostałe to instytucje kościelne, niezależne oraz prywatne.
Dodatkowo działa ok. 1 400 opiekunów dziennych opiekujących się ok. 6 000 dzieci.
Rodzice mają wolność wyboru, o ile są dostępne miejsca.

Godziny otwarcia ustalane przez placówki:
Typowe godziny: 06:30–17:00
Roczna liczba dni zamknięcia: ok. 20–25
(wakacje letnie, Boże Narodzenie, szkolenia).
Saksonia jest znana z długich godzin otwarcia placówek.

Wysokie kwalifikacje kadry — ale trudne proporcje opieki:
W Saksonii 317 981 dzieci korzysta z opieki (62,1% wszystkich poniżej 14 roku życia).
W 84% placówek ponad 80% kadry posiada kwalifikacje zawodowe —
drugi najwyższy wynik w Niemczech po Turyngii.
Jednak 93% dzieci uczęszcza do grup z mniej korzystnymi proporcjami opiekunów do dzieci
(1:5,3 dla dzieci <3 lat; 1:11,4 dla dzieci 3–6 lat).
Tylko 2 na 100 niemowląt poniżej 1 roku życia uczęszcza do formalnej opieki.

Poprawa jakości i spadek liczby urodzeń:
Nowa ustawa o jakości z 2024 r. stopniowo poprawia proporcje kadrowe.
Spadek liczby urodzeń pozwoli na zatrudnienie nawet 20 800 dodatkowych opiekunów.
Land kładzie nacisk na wysokie standardy kwalifikacyjne i jakość edukacji.

Ustawa o wspieraniu dzieci (KiFöG):
Podstawą prawną jest
ustawa z 5 marca 2003 r. o wspieraniu i opiece nad dziećmi
w placówkach dziennej opieki oraz w opiece domowej.
Kraj związkowy określa ramy prawne,
natomiast powiaty i miasta na prawach powiatu (urzędy ds. młodzieży)
odpowiadają za planowanie miejsc oraz realizację systemu opieki.

Zwolnienie z opłat dla rodzeństwa:
Od stycznia 2019 r. rodzice płacą tylko za najstarsze dziecko.
Młodsze rodzeństwo w żłobku, przedszkolu lub świetlicy
korzysta z opieki bezpłatnie.
Regulacja obowiązuje co najmniej do końca 2026 r.
Opłaty różnią się między gminami:
w Magdeburgu 10-godzinna opieka żłobkowa kosztuje 150 €,
a w gminie Wethautal nawet 287 € miesięcznie.

Rozliczenia przez gminę:
Rodzice otrzymują comiesięczną fakturę z urzędu gminy,
nie od prowadzącego placówkę.
Opłaty za wyżywienie są płacone bezpośrednio firmie cateringowej
(zazwyczaj 50–70 € miesięcznie).
Zajęcia dodatkowe, jak muzyka czy języki obce,
mogą wiązać się z dodatkowymi kosztami.

Rekrutacja lokalna i przez portale internetowe:
Rekrutacja odbywa się zgodnie z zasadami danej gminy.
Od 2021 r. w wielu powiatach, m.in. w Stendal,
wprowadzono scentralizowane portale online.
Rodzice mogą wskazać do trzech preferowanych placówek.
O przyjęciu decyduje placówka,
a decyzję zatwierdza urząd ds. młodzieży.

Przewaga placówek publicznych:
W Saksonii-Anhalt działa 1.810 placówek,
z czego 55,8% to placówki publiczne,
a 44,2% prowadzone jest przez organizacje społeczne
(AWO, Caritas, Diakonie, Paritätischer, Czerwony Krzyż, kościelne i prywatne).
Rodzice mogą wybierać dowolnie — w miarę dostępności miejsc.

Godziny otwarcia zależne od prowadzącego:
Typowe godziny pracy: 06:00–17:00 w dni powszednie.
Większość placówek ma do 15 dni przerwy wakacyjnej,
oraz przerwę świąteczno-noworoczną.
W razie potrzeby możliwa jest opieka zastępcza
w innej placówce — wniosek należy złożyć
co najmniej 8 tygodni wcześniej.

Wysoka frekwencja, ale spadek liczby dzieci:
W 2024 r. 152.143 dzieci korzystało z opieki,
co oznacza spadek o 2.749 w porównaniu z rokiem poprzednim.
Udział dzieci: 59,2% poniżej 3 lat
(drugi najwyższy wynik w Niemczech)
oraz 98,8% w wieku 3–6 lat.
W regionie działa 1.807 placówek
z około 20.000 pracownikami pedagogicznymi.

Wskaźniki opieki i rosnące koszty:
Wskaźniki: 1:5,5 w żłobkach, 1:10,3 w przedszkolach.
W 2023 r. co szósta gmina podniosła opłaty
nawet o 120 € miesięcznie.
Kraj związkowy finansuje 255 nowych etatów
dla placówek wymagających dodatkowego wsparcia.
Spadek liczby dzieci prowadzi do redukcji personelu
i niekiedy do zamykania placówek.

Ustawa o wsparciu opieki nad dziećmi (KiföG SH):
KiföG SH obowiązuje od marca 2020 r. i reguluje system
wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi w Szlezwiku-Holsztynie.
Kraj związkowy ustala ramy prawne, a powiaty i miasta na prawach powiatu
odpowiadają za lokalne planowanie miejsc opieki oraz ich realizację
jako lokalne organy pomocy młodzieży.

Bezpłatna opieka od 3. roku życia:
Od sierpnia 2019 r. rodzice nie ponoszą opłat za opiekę nad dziećmi
od 3. roku życia do rozpoczęcia szkoły.
Opłaty za dzieci poniżej 3 lat oraz za wydłużony czas opieki
są uzależnione od dochodów i ustalane przez gminy.
Obowiązuje automatyczna ulga dla rodzeństwa.

Rozliczenia przez gminę:
Gminy wystawiają rachunki rodzicom i otrzymują finansowanie z kraju związkowego
na pokrycie godzin bezpłatnej opieki.
Koszty posiłków (ok. 30 €/mies.) pokrywane są osobno.
Rodziny o niskich dochodach mogą ubiegać się o całkowite lub częściowe zwolnienie z opłat.

KitaPortal-SH i bezpośredne zgłoszenia:
Rodzice mogą korzystać z KitaPortal Schleswig-Holstein,
aby wyszukać placówki i opiekunów dziennych oraz zgłosić zapotrzebowanie na opiekę.
Następnie muszą złożyć wniosek bezpośrednio w wybranych placówkach.
Decyzje dotyczące przyjęć podejmują same placówki.
Dziecko ma prawne prawo do miejsca opieki od ukończenia pierwszego roku życia.

Zróżnicowani operatorzy:
W kraju działają placówki samorządowe, kościelne (głównie protestanckie),
niezależne oraz prywatne.
Organizacje protestanckie prowadzą znaczną część placówek.
Rodzice mogą swobodnie wybierać spośród wolnych miejsc.

Godziny otwarcia zależne od placówki:
Typowe godziny otwarcia to 07:00–17:00.
37 placówek (2%) oferuje co najmniej 12 godzin opieki dziennie.
Okresy wakacyjne różnią się w zależności od operatora
i wynoszą zwykle 20–25 dni rocznie.

Rosnące korzystanie z opieki dla dzieci poniżej 3 lat oraz silna rola opieki dziennej:
Łącznie 119 149 dzieci uczęszcza do 1 835 placówek.
Wskaźnik korzystania z opieki dla dzieci poniżej 3 lat wynosi 38,3% (22 730 dzieci).
Opieka dzienna ma duże znaczenie:
1 844 opiekunów dziennych zajmuje się 8 065 dziećmi,
co stanowi ok. 30% opieki nad dziećmi <3 lat
(przy średniej krajowej 15,8%).
777 placówek (42%) zapewnia opiekę inkluzyjną.
Liczba dzieci wzrosła o 2 450 (+2,1%).
Kraj aktywnie promuje opiekę dzienną jako równoważną alternatywę dla opieki instytucjonalnej.

Cyfryzacja i kadry:
Kraj wdraża programy wsparcia kadrowego, w tym bonusy szkoleniowe,
oraz rozwija usługi cyfrowe.
Wysoki udział placówek inkluzyjnych (42%) odzwierciedla silny nacisk na integrację.
Rosnący popyt wymaga dodatkowych wykwalifikowanych pracowników.

Ustawa o wczesnej edukacji i opiece w Turyngii (ThürKiGaG):
Ustawa ThürKiGaG z 16 grudnia 2005 r. reguluje system opieki i edukacji przedszkolnej w Turyngii.
Kraj związkowy określa ramy prawne, natomiast gminy i miasta na prawach powiatu
odpowiadają za planowanie miejsc oraz realizację usług
jako lokalne organy pomocy młodzieży.

Ostatnie 2 lata przed szkołą bezpłatne:
Od sierpnia 2018 r. ostatnie dwa lata przed rozpoczęciem szkoły
(ok. od 4. roku życia) są bezpłatne.
Dla młodszych dzieci opłaty zależą od dochodu rodzinnego
i przepisów gminy.
Od 2027 r. planowane jest wprowadzenie trzeciego bezpłatnego roku.

Fakturowanie przez gminę:
Gminy wystawiają faktury rodzicom i otrzymują dofinansowanie z budżetu landu.
Opłaty za wyżywienie (ok. 30 €/mies.) oraz dodatkowe usługi płatne osobno.
Rodziny o niskich dochodach mogą ubiegać się o zwolnienie częściowe lub całkowite.

Portal gminny + bezpośredni wniosek:
Rodzice zgłaszają zapotrzebowanie w portalu gminnym
i mogą wskazać maksymalnie trzy placówki.
Następnie muszą złożyć wniosek bezpośrednio w wybranych placówkach.
Decyzję o przyjęciu podejmuje przedszkole.
Prawo do miejsca przysługuje od ukończenia 1. roku życia.

Różnorodni operatorzy:
Placówki publiczne, kościelne, organizacje non-profit i prywatne.
Prywatni operatorzy korzystający z finansowania publicznego
muszą przestrzegać zasad lokalnych.
Rodzice mają wolność wyboru, zależnie od dostępności miejsc.

Godziny otwarcia zależą od placówki:
Typowe godziny: 07:00–17:00.
Roczna przerwa ok. 20–25 dni
(wakacje letnie + święta + szkolenia pracowników).
W Turyngii często dostępne są wydłużone godziny opieki.

Wysoki poziom uczestnictwa, wyzwania jakościowe:
86 538 dzieci w 1 351 placówkach
(−3 300 r/r, −3,7%).
Uczestnictwo: 55% dzieci <3 lat,
95% dzieci w wieku 3–6 lat (powyżej średniej niemieckiej).
18 343 pracowników, w tym 1 100 mężczyzn
(1 mężczyzna na 14 pracowników).
89% placówek zatrudnia ponad 80% wykwalifikowanego personelu — najwyższy wskaźnik w Niemczech.
Jednak 90% dzieci uczęszcza do grup większych niż zalecane.

Szansa na poprawę jakości do 2030 r.:
Spadek liczby dzieci daje możliwość poprawy wskaźników opieki do 2030 r.,
o ile zatrudnionych zostanie ok. 1 700 dodatkowych pracowników.
Obecne proporcje: 1:5,1 (dzieci <3 lat),
1:10,3 (dzieci przedszkolne).
Potrzebne są reformy prawne i większa liczba pracowników.