Kinderopvang Atlas Duitsland

Wet kinderopvang (KiTaG): De wet van 19 maart 2009 inzake opvang en educatie van kinderen in kinderdagverblijven, peutergroepen en gastouderopvang vormt de wettelijke basis voor kinderopvang in Baden-Württemberg. De deelstaat bepaalt het juridische kader; gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering, plaatsverdeling en capaciteitsplanning als lokale jeugdzorgautoriteit.

Geen algemene kosteloze opvang: Baden-Württemberg heeft geen landelijke gratis kinderopvangregeling. Gemeenten kunnen eigen vrijstellingsregelingen invoeren, maar slechts enkele steden zoals Heilbronn en Quentzelau bieden volledige kostenvrijstelling. Tarieven verschillen sterk per gemeente en kunnen oplopen tot ongeveer €600 per maand plus maaltijden.

Facturatie door de aanbieder volgens gemeentelijke regels: Ouders ontvangen de maandelijkse factuur rechtstreeks van de kinderopvangorganisatie. Gemeenten stellen tarieven vast voor gemeentelijke locaties; kerkelijke en particuliere aanbieders mogen eigen prijzen bepalen. Maaltijden en extra diensten worden apart gefactureerd. Kosten zijn gebaseerd op opvanguren en vaak ook op huishoudinkomen.

Centrale aanmelding via KDW-systeem: Plaatsen worden toegewezen via het deelstaatbrede systeem “Kita-Daten-Webhaus (KDW)”. Ouders registreren online, kiezen tot drie voorkeurslocaties en de gemeente stuurt de aanvragen door. Geen directe aanmelding bij locaties nodig. Beschikbaarheid wordt door de opvang gecontroleerd, en ouders ontvangen bericht via e-mail. Meer dan 80 gemeenten gebruiken dit systeem.

Divers aanbod van aanbieders: Gemeentelijke (40,8%), kerkelijke (38,4%), welzijnsinstellingen en particuliere aanbieders (20,8%). Ouders kunnen vrij kiezen, maar populaire locaties hebben vaak wachtlijsten.

Kortste openingstijden in Duitsland:
88% van de locaties opent tussen 07:00–07:30
57% sluit vóór 16:30
Gemiddelde openingstijd: 8,2 uur per dag (Duits gemiddelde: 9,2).
Aantal sluitingsdagen per jaar: 24,6 (landelijk 20,6).

Groei en personeelstekort: ca. 412.000 kinderen in 9.100 locaties.
Deelname:
— onder 3 jaar: 29,5% (onder landelijk gemiddelde)
— 3–6 jaar: 94,2%
Personeelsratio’s: babyopvang 1:3,0; hele dag 1:7,7.
Volgens Bertelsmann: tekort van 18.330 pedagogisch medewerkers, oplopend tot 40.000 tegen 2030.

Ernstig personeelstekort & debat over kosten: Tekorten leiden tot kortere openingstijden en grotere groepen.
De SPD pleit voor 35 uur gratis opvang per week.
In 2024 zijn nieuwe regels ingevoerd voor administratieve tijd voor leidinggevenden en minimumratio’s voor babyopvang.
Discussie over algemene kostenvrijstelling blijft actueel.

Beierse wet op vroegtijdige educatie en kinderopvang (BayKiBiG): De BayKiBiG vormt het centrale wettelijke kader voor kinderopvang en vroegtijdige educatie in Beieren. De deelstaat stelt de basisregels vast, terwijl gemeenten verantwoordelijk zijn voor capaciteitsplanning en plaatsverdeling.

Maandelijkse subsidie van €100: Beieren verstrekt een subsidie van €100 per kind per maand gedurende de volledige voorschoolse periode (van 3 jaar tot schoolstart). Voor veel gezinnen wordt kinderopvang hierdoor gratis of zeer betaalbaar. De ouderbijdrage hangt af van het aantal geboekte opvanguren per dag.

Factuur van de aanbieder met automatische aftrek: Ouders ontvangen de factuur direct van de opvanglocatie, waarbij de €100-subsidie automatisch wordt afgetrokken. Maaltijden en aanvullende diensten worden apart gefactureerd. Bij financiële problemen kan de gemeente (een deel van) de kosten overnemen.

Centrale aanmelding via BayernID: Ouders melden zich aan via het gemeentelijk portaal met een BayernID-account. De toewijzing van plaatsen en communicatie verloopt per gemeente — via het digitale portaal of direct door de opvanglocatie. Toelatingscriteria worden door de aanbieders zelf bepaald. Aanmeldingen vinden doorgaans plaats tussen januari en maart voor start in september.

Brede variatie aan aanbieders: Beieren heeft gemeentelijke, kerkelijke, non-profit en particuliere aanbieders. Ouders kunnen vrij kiezen, maar plaatsing hangt af van beschikbaarheid en interne selectiecriteria.

Openingstijden verschillen per locatie: De meeste locaties zijn geopend van ongeveer 07:00 tot 17:00. Er is meestal 2–3 weken zomersluiting plus extra sluitingsdagen. Het opvangjaar start altijd in september.

Hoge beschikbaarheid met regionale verschillen: Beieren behoort tot de Duitse deelstaten met de hoogste beschikbaarheid aan kinderopvang. Meer dan 38% van de kinderen onder 3 jaar maakt gebruik van volledige dagopvang — een stijgend aandeel.

Ouderbetrokkenheid en kwaliteitsontwikkeling: Oudercommissies zijn verplicht en nemen deel aan belangrijke beslissingen. Er wordt gediscussieerd over verdere verlaging van ouderbijdragen en uitbreiding van voltijds opvang.

De Wet op Kinderopvang en Ondersteuning (KitaFöG) van 23 juni 2005 vormt het belangrijkste juridische kader voor kinderopvang en vroegtijdige educatie in Berlijn. De uitvoeringsverordening VOKitaFöG bepaalt de operationele procedures. Als stadsstaat combineert Berlijn gemeentelijke en deelstaatbevoegdheden; 12 districtskantoren voor jeugdzorg zijn verantwoordelijk voor de lokale uitvoering.

Volledig gratis kinderopvang: Sinds 1 augustus 2018 is kinderopvang in Berlijn volledig gratis voor alle kinderen vanaf 1 jaar, ongeacht het type aanbieder of het gezinsinkomen. Berlijn is een van de weinige Duitse deelstaten waar volledige kosteloze opvang beschikbaar is.

Alleen maaltijdkosten: Ouders betalen uitsluitend een verplichte maaltijdbijdrage van €23 per maand volgens de TKBG-wet. De betaling gebeurt rechtstreeks aan de maaltijdleverancier. Extra diensten zoals biologische maaltijden of taalprogramma’s kunnen aanvullende kosten hebben. De financiering verloopt via een uniform vouchersysteem tussen stad en aanbieders.

Voucher-systeem + rechtstreekse aanmelding: Ouders vragen eerst een kinderopvangvoucher (Kitagutschein) aan bij hun districtsjeugdzorg, waarin het aantal opvanguren wordt vastgesteld. Daarna moeten ouders zelf rechtstreeks solliciteren bij gewenste opvanglocaties. De voucher kan worden gebruikt bij ongeveer 1.800 door de stad gefinancierde instellingen, afhankelijk van beschikbaarheid. Aanvragen wordt aanbevolen 9–2 maanden vóór de gewenste startdatum.

Breed aanbod van aanbieders: Berlijn kent gemeentelijke, kerkelijke, non-profit en particuliere kinderopvanglocaties. Een bijzonder model zijn de circa 400 “Kinderläden”, ouder-georganiseerde opvanginitiatieven. Ouders kunnen ook buiten hun eigen district kiezen, afhankelijk van beschikbare plaatsen.

Flexibele openingstijden: Gebruikelijke openingstijden zijn 06:00/06:30–16:30/17:00 (ma–vr). De meeste locaties hebben tot 25 sluitingsdagen per jaar: ca. 15 in de zomer, 2–5 rond Kerst/Nieuwjaar, plus studiedagen. Grote aanbieders bieden vaak noodopvang in de zomervakantie.

Hoge beschikbaarheid van plaatsen: In 2024 gingen 171.686 kinderen naar kinderopvang in Berlijn. Deelname: 47,6% van kinderen <3 jaar en 92,1% van kinderen 3–6 jaar. Er zijn ongeveer 197.000 goedgekeurde plekken, waarvan 19.000 ongebruikt. Berlijn telt ca. 2.600 locaties. Verhouding personeel-kind: 1:4 (<1 jaar), 1:5 (2 jaar), 1:9 (3+ jaar) bij hele dag opvang.

Ondanks voldoende plaatsen zorgt personeelstekort soms voor verkorte openingstijden, kleinere groepen met minder personeel en onverwachte sluitingen. Vanaf 2026 wordt de ratio voor kinderen <3 verbeterd van 1:5,1 naar 1:4,1, maar het voldoen aan de huidige norm blijft al uitdagend.

Kinderopvangwet (KitaG): De belangrijkste wettelijke basis voor voorschoolse educatie en kinderopvang in Brandenburg is de Wet op ondersteuning en opvang van kinderen in kindercentra en in gezinsopvang van 27 juni 2004. De deelstaat bepaalt het wettelijke kader, terwijl de jeugddiensten van districten en steden (Jugendamt) verantwoordelijk zijn voor behoefteplanning en plaatsverdeling.

Gratis opvang vanaf 3 jaar: Sinds 1 augustus 2024 is opvang voor alle kinderen vanaf 3 jaar tot aan de start van de basisschool volledig gratis, ongeacht gezinsinkomen of type instelling. Voor kinderen jonger dan 3 jaar betalen ouders nog steeds een bijdrage die door de gemeente wordt vastgesteld.

Facturering door de opvang + alleen maaltijdbijdrage voor 3+: De kinderopvang factureert de ouders en ontvangt van de deelstaat 105–125 euro per vrijgesteld kind. Ouders betalen alleen voor maaltijden, op basis van de werkelijke kosten en rechtstreeks aan de cateringdienst. Extra diensten zoals taalprogramma’s of uitstapjes kunnen extra kosten met zich meebrengen.

Plaatsen worden via het gemeentelijk systeem toegewezen. Veel gemeenten gebruiken een gecentraliseerd aanmeldsysteem. Ouders kunnen doorgaans 2–3 voorkeurslocaties opgeven. Instellingen beslissen zelf op basis van hun criteria. Er bestaat een wettelijk recht op minimaal 6 uur opvang per dag vanaf 1 jaar.

Evenwichtige verdeling van aanbieders: In Brandenburg bestaat de sector uit 51,2% publieke en 48,8% particuliere/non-profit aanbieders. Ouders kunnen vrij kiezen uit beschikbare plaatsen. Financiering verloopt via overheidssubsidies aan gemeenten en aanbieders.

Lange openingstijden: Brandenburg biedt één van de ruimste openingstijden in Duitsland — meer dan 75% van de locaties is langer dan 10 uur per dag open. Typische tijden: 06:00–17:00, afhankelijk van de aanbieder.

Zeer hoge deelname: Ongeveer 200.000 kinderen worden opgevangen in 2.032 locaties. Deelnamecijfers: 58% van kinderen onder 3 jaar, 97% van kinderen ouder dan 3. Beroepskracht-kindratio: 1:4,25 in opvang voor 0-3 jaar en 1:10 in peuter-/kleuteropvang.

Uitbreiding van volledige kostenvrijstelling in discussie: Er wordt gesproken over het volledig afschaffen van ouderbijdragen, inclusief babyopvang en buitenschoolse opvang. Ondanks verbeteringen blijven personeelsratio’s onder wetenschappelijke aanbevelingen.

Wet kinderopvang Bremen (BremKTG): De belangrijkste juridische basis voor voorschoolse educatie en kinderopvang in Bremen is de BremKTG van 19 december 2000. De deelstaat bepaalt het wettelijke kader, terwijl Bremen en Bremerhaven de uitvoering en plaatsverdeling beheren via de jeugdzorgautoriteit (Jugendamt).

Gratis opvang vanaf 3 jaar: Sinds 1 augustus 2019 hebben alle kinderen vanaf 3 jaar tot de start op de basisschool recht op volledig gratis kinderopvang, ongeacht gezinsinkomen of type aanbieder. Voor kinderen jonger dan 3 jaar worden ouderbijdragen geheven op basis van het gezinsinkomen.

Gecentraliseerde facturatie: Sinds 2019 worden bijdragen centraal vastgesteld en geïnd, ook bij onafhankelijke en particuliere aanbieders. Ouders ontvangen de factuur van de gemeente, niet van de kinderopvang. Maaltijdkosten en optionele extra’s worden apart berekend.

Plaatsing via de gemeente: Aanmelding en plaatsverdeling verlopen via de jeugdzorginstanties in Bremen en Bremerhaven. Ouders moeten daarnaast zelf contact opnemen met hun voorkeurslocaties. De toelating hangt af van criteria van de instelling en beschikbare plaatsen.

Gevarieerd aanbod van aanbieders: Bremen heeft gemeentelijke (KiTa Bremen), kerkelijke, onafhankelijke en particuliere aanbieders. Ouders kunnen, mits er plaats beschikbaar is, vrij kiezen. In 2024 is het gastouderstelsel hervormd met meer nadruk op professionalisering.

Openingstijden per instelling: Openingstijden verschillen per locatie. Vakanties en sluitingsdagen worden door de instellingen zelf bepaald.

Stadsstaatmodel: Als stadsstaat combineert Bremen deelstaat- en gemeentelijke verantwoordelijkheden in één systeem. In 2024 is het gastoudermodel gemoderniseerd met grotere groepen en strengere kwalificatie-eisen.

Hervorming gastouderopvang: De BremKTG-hervorming van 2024 introduceerde grotere opvanggroepen, maximumgroottes en strengere diplomavereisten om de kwaliteit te verbeteren.

Hamburgse Kinderopvangwet (KibeG): De KibeG vormt het belangrijkste juridische kader voor kinderopvang en vroegtijdige educatie in Hamburg. Als stadsstaat combineert Hamburg zowel deelstaat- als gemeentelijke bevoegdheden.

5 uur per dag gratis: Hamburg biedt voor alle kinderen van geboorte tot schoolstart dagelijks 5 uur gratis opvang, inclusief lunch. Voor langere opvanguren betalen ouders een bijdrage, afhankelijk van inkomen, gezinsgrootte en opvangduur. De maximale bijdragen bedragen €191 voor 8 uur en €204 voor 10–12 uur opvang per dag.

Factuur van het districtskantoor (Bezirksamt): Ouders ontvangen de rekening van het districtskantoor, niet van de opvanglocatie. Kinderopvanginstellingen worden rechtstreeks door de stad gefinancierd. Voorbeeld: een gezin met een netto-inkomen van €4.850 betaalt €191 voor 8 uur opvang voor een kind onder de drie jaar. Gezinnen met uitkeringen (burgeruitkering, huurtoeslag, enz.) zijn vrijgesteld van kosten.

Hamburgs kinderopvang-voucher­systeem (Kita-Gutschein): Ouders vragen een voucher aan bij het districtskantoor of online. Met deze voucher solliciteren zij vervolgens rechtstreeks bij de gewenste locaties. Sinds januari 2025 bestaan er "XL-vouchers" die geldig zijn tot de schoolstart, maar alleen 5 uur basisopvang dekken. Bij extra opvangbehoefte moet de voucher jaarlijks worden verlengd.

Grote diversiteit aan aanbieders: Hamburg heeft gemeentelijke (Elbkinder), kerkelijke, onafhankelijke en private aanbieders. Het regionaal raamcontract voor kinderopvang bepaalt uniforme kwaliteitsnormen. Ouders hebben vrije keuze, maar aanbieders kunnen extra kwaliteitsbijdragen van €25–45 vragen.

Ruime openingstijden: Ongeveer de helft van de opvanglocaties is meer dan 10 uur per dag geopend. Openingstijden verschillen per aanbieder. Vouchers zijn beschikbaar voor 5, 6, 8, 10 of 12 uur per dag.

Wettelijk recht vanaf 2 jaar: Sinds 2012 heeft Hamburg voor alle kinderen vanaf 2 jaar recht op 5 uur opvang per dag. Kinderen met een beperking hebben recht op 6 uur gratis opvang.

Hervorming 2024 & XL-vouchers: De KibeG-hervorming van 2024 beperkt ouderbijdragen en versterkt ouderbetrokkenheid. Sinds januari 2025 hoeven ouders slechts één keer aan te vragen voor de basis-5-uursregeling — de XL-voucher blijft geldig tot schoolstart.

Hessische Wet op het Welzijn van Kinderen en Jongeren (HKJGB): De HKJGB van 18 december 2006 vormt het centrale juridische kader voor vroegtijdige educatie en kinderopvang in Hessen. De Hessische Kinderopvangwet (HessKiföG) uit 2013 regelt de staatsfinanciering. De deelstaat stelt het wettelijke kader vast, terwijl gemeenten verantwoordelijk zijn voor behoefteplanning en uitvoering.

Gratis kinderopvang vanaf 3 jaar: Sinds 1 augustus 2018 hebben kinderen vanaf 3 jaar tot de schoolstart recht op 6 uur gratis opvang per dag, mits de gemeente deelneemt aan het programma. Voor langere opvanguren en voor kinderen jonger dan 3 jaar betalen ouders bijdragen die per gemeente verschillen.

Facturatie via de gemeente: De facturering gebeurt door de gemeente, niet door de kinderopvanglocatie. De deelstaat vergoedt de gemeenten voor de 6 gratis uren. Er kunnen extra kosten zijn voor maaltijden en optionele diensten. Gezinnen met financiële problemen kunnen ondersteuning aanvragen.

Gemeentelijke aanmelding met directe aanvraag bij locaties: Plaatsing wordt door de gemeente georganiseerd. Ouders moeten zich direct aanmelden bij de gewenste opvanglocaties. De procedure verschilt per gemeente of stad. Het recht op een plek begint na de eerste verjaardag van het kind.

Breed aanbod van aanbieders: In Hessen zijn er gemeentelijke, kerkelijke, onafhankelijke en particuliere kinderopvanglocaties. De HessKiföG geeft aanbieders meer organisatorische flexibiliteit. Ouders hebben doorgaans vrije keuze, afhankelijk van beschikbare plaatsen.

Openingstijden worden door locaties bepaald: Openingstijden verschillen per aanbieder. De 6 gratis uren vormen het minimum. Veel locaties bieden langere openingstijden tegen extra kosten.

Hoge vraag, vooral voor kinderen jonger dan 3 jaar: De staatsfinanciering dekt 6 gratis uren voor kinderen vanaf 3 jaar. De beschikbaarheid van plaatsen en personeelsratio’s verschillen per regio. De HessKiföG heeft als doel een uniform financieringssysteem en kwaliteitsverbetering.

Ouderparticipatie en kwaliteitsontwikkeling: Ouderparticipatie is wettelijk gegarandeerd — oudercommissies en -vergaderingen nemen deel aan belangrijke beslissingen. Discussies gaan o.a. over uitbreiding van de gratis uren en opvang voor jongere kinderen. De HessKiföG ondersteunt flexibelere organisatiemodellen.

Wet op de Kinderopvang van Mecklenburg-Vorpommern (KiföG M-V):
De juridische basis voor kinderopvang in deze deelstaat is de KiföG M-V van 16 juli 2013.
Een hervorming in 2020 heeft geleid tot volledige afschaffing van ouderbijdragen.
De deelstaat stelt het wettelijke kader vast, terwijl gemeenten verantwoordelijk zijn voor uitvoering en plaatsverdeling.

Volledig gratis kinderopvang:
Sinds 1 januari 2020 is alle kinderopvang gratis —
kinderopvang, peuteropvang, gastouderopvang en buitenschoolse opvang
voor maximaal 10 uur per dag.
Mecklenburg-Vorpommern was de eerste Duitse deelstaat die alle bijdragen volledig afschafte,
ongeacht inkomen of leeftijd van het kind.

Alleen betaling voor maaltijden:
Ouders betalen uitsluitend maaltijdkosten rechtstreeks aan de opvanglocatie.
Bij financiële nood kunnen ouders steun aanvragen via het gemeentelijk jeugdkantoor
(of voor buitenschoolse opvang via het programma “Onderwijs en Deelname”).

Aanmelding gebeurt bij het jeugdkantoor van de gemeente.
De aanvraag moet minimaal drie maanden vóór de gewenste startdatum worden ingediend
en bevat een bevestiging van plaatsing door de opvanglocatie.

Vrije keuze van opvanglocatie:
Gemeentelijke, kerkelijke, onafhankelijke en particuliere aanbieders zijn beschikbaar.
De afschaffing van ouderbijdragen heeft de keuzevrijheid voor ouders vergroot.

Ruime openingstijden inbegrepen:
Gratis opvang geldt tot 10 uur per dag.
Openingstijden verschillen per aanbieder, maar de deelstaat biedt
een van de langste opvangtijden in Duitsland.

Grote investeringen in kwaliteit:
In 2024 investeerden de deelstaat en gemeenten samen 923 miljoen euro in kinderopvang —
waarvan 54,5% (503 miljoen euro) door de deelstaat.
In 2025 stijgt dit naar 55,2%.
Aanvulling vindt plaats via federale kwaliteitsprogramma’s.

Langetermijnfinanciering:
Ondanks gratis opvang zijn er zorgen over de financiering na het aflopen van federale steun in 2025.
De rekenkamer waarschuwde voor druk op gemeentelijke budgetten,
maar de deelstaatregering bevestigt:
“Gratis opvang blijft bestaan.”

Wet kinderopvang en dagopvang in Nedersaksen (NKiTaG):
De NKiTaG-wet werd aangenomen op 6 juli 2021 en trad in 2022 in werking.
De deelstaat bepaalt het wettelijke kader, terwijl gemeenten verantwoordelijk zijn
voor capaciteitsplanning en de praktische organisatie van kinderopvang
als onderdeel van het lokale jeugdzorgsysteem.

Gratis opvang vanaf 3 jaar:
Sinds 1 augustus 2018 betalen ouders geen kosten voor kinderen van 3 jaar
tot de start van de basisschool, tot maximaal 8 uur per dag,
in opvanglocaties die worden gefinancierd volgens de NKiTaG.
Voor kinderen jonger dan 3 jaar of langere opvanguren kunnen kosten worden gerekend.

Gemeenten bepalen de ouderbijdrage:
De ouderbijdrage wordt door elke gemeente vastgesteld en kan sterk verschillen.
Tweede kind: 30% korting; jongere broers en zussen gratis.
Bij financiële problemen kan ondersteuning worden aangevraagd.

Aanmelding via de gemeente en direct bij de opvanglocatie:
Plaatsing wordt op gemeentelijk niveau georganiseerd.
Ouders melden zich rechtstreeks aan bij de gewenste instelling.
De procedure verschilt per gemeente — sommige gebruiken online portalen, andere papieren formulieren.
Vanaf de leeftijd van 1 jaar heeft elk kind wettelijk recht op een opvangplaats.

Veel verschillende aanbieders:
Gemeentelijke, kerkelijke, particuliere en non-profit organisaties.
Particuliere aanbieders die publieke middelen ontvangen moeten gemeentelijke tariefregels volgen.
Ouders kunnen een opvanglocatie kiezen zolang er plek beschikbaar is.

Openingstijden per aanbieder:
Elke instelling bepaalt haar eigen openingstijden.
De NKiTaG bevordert flexibiliteit en kwaliteitsverbetering.

Verbetering personeelsratio en kwaliteit:
De wet richt zich op het verhogen van de kwaliteit en versterking van personeel.
De deelstaat financiert gedeeltelijk de gratis opvang voor kinderen vanaf 3 jaar.

Kwaliteitsverbetering en nieuwe structuren:
De hervorming van 2021 moderniseert het systeem en verhoogt de kwaliteitsnormen.
Er wordt gediscussieerd over uitbreiding van gratis opvang voor jongere kinderen
en langere opvanguren.
De rol van ouders in besluitvorming is versterkt.

Wet op kinderonderwijs en -opvang (KiBiz):
Sinds 1 augustus 2008 regelt de KiBiz-wet de kinderopvang in Noordrijn-Westfalen.
De deelstaat stelt het wettelijke kader vast, terwijl gemeenten
(jeugdzorgautoriteiten) verantwoordelijk zijn voor de planning van opvangplaatsen
en de uitvoering in de praktijk.

Gratis opvang vanaf 3 jaar:
Sinds augustus 2018 betalen kinderen van 3 jaar tot de basisschool
geen bijdrage in gemeentelijke of publiek gefinancierde kindercentra.
Voor kinderen jonger dan 3 jaar of voor langere opvangtijden
kunnen kosten gelden op basis van gezinsinkomen en aangevraagde uren,
die per gemeente verschillen.

Facturatie via de gemeente:
De factuur komt van de gemeentelijke jeugdzorgdienst, niet van het kindcentrum.
Bijdragen zijn gebaseerd op opvangduur en gezinsinkomen.
Maaltijdkosten (ongeveer €25–€60 per maand) en extra diensten
(bijv. taalondersteuning, uitstapjes) worden apart gefactureerd.
Gezinnen met een laag inkomen kunnen een vergoeding of vrijstelling krijgen.

Aanmelding bij de gemeente + direct bij kindcentra solliciteren:
Ouders registreren hun opvangbehoefte bij de gemeente
en kiezen tot drie voorkeurlocaties.
Daarna moeten ze rechtstreeks bij de geselecteerde opvanglocaties solliciteren.
Toelating wordt door de opvanglocatie zelf bepaald.
Er bestaat een wettelijk recht op opvang vanaf de leeftijd van 1 jaar.

Breed aanbod aan aanbieders:
Gemeentelijke, kerkelijke, particuliere en non-profit organisaties.
Ouders kunnen vrij kiezen als er plaatsen beschikbaar zijn.
Particuliere aanbieders met publieke financiering moeten gemeentelijke tariefregels volgen.

Openingstijden verschillen per locatie:
Gebruikelijk 07:00–17:00.
Veel opvanglocaties zijn 20–25 dagen per jaar gesloten
(zomer, kerst, studiedagen).
Pakketten: 25, 35 of 45 uur per week.

Hoge deelname, maar tekort aan plaatsen voor kinderen jonger dan 3 jaar:
Meer dan 850.000 kinderen bezoeken circa 13.500 opvanglocaties in NRW.
Deelname: 32,2% voor <3 jaar (onder landelijk gemiddelde),
90% voor 3–6 jaar.
Beroepskracht-kindratio: ongeveer 1:3,7 (baby’s/peuters) en 1:8 (kleuters).
Huidig tekort: ca. 110.400 plaatsen.

Personeelstekorten ondanks groei:
Het aantal medewerkers steeg met 59% sinds 2011,
maar er zijn tegen 2030 nog 9.000–20.000 extra krachten nodig.
Door personeelstekorten worden openingstijden soms ingekort.
70% van de kinderen zit in grotere groepen dan aanbevolen.
De deelstaat investeert jaarlijks €3,8 miljard
en zal vanaf 2026 leidinggevende en pedagogische functies versterken.

Wet op Kinder- en Jeugdzorg (KJHG) + “Kita-Toekomstwet”
Sinds 2021 vult de Kita-Zukunftsgesetz de federale KJHG-wet aan.
De deelstaat stelt het juridische kader vast, terwijl gemeenten
(jeugdzorgdiensten) de plaatsplanning en uitvoering verzorgen.

“Gratis vanaf 2 jaar”
Sinds november 2021 is opvang volledig gratis vanaf 2 jaar tot de schoolstart.
Voor kinderen jonger dan 2 jaar gelden inkomensafhankelijke bijdragen
met uniforme regels in de hele deelstaat.
De deelstaat investeert jaarlijks meer dan 600 miljoen euro
in vroegtijdige kinderopvang en educatie.

Facturatie via de gemeente
De gemeente verzorgt de facturatie.
Maaltijdkosten (ca. €35 per maand) worden apart betaald.
Sociale vrijstellingen en kortingen voor broers/zussen zijn mogelijk.
Financiering door de deelstaat:

• Gemeentelijke instellingen: 44,7%
• Onafhankelijke aanbieders: 47,2%

Aanmelding bij de gemeente + directe aanvraag bij Kitas
Gezinnen melden eerst hun opvangbehoefte bij de gemeente
en kunnen maximaal drie voorkeurslocaties kiezen.
Daarna dienen zij de aanvraag direct bij de gekozen Kitas in.
De beslissing over plaatsing ligt bij de aanbieder.
Er is een wettelijk recht op opvang vanaf 1 jaar.

Breed aanbod van aanbieders
In Rijnland-Palts:

• 50,8% gemeentelijk
• 41,7% kerkelijk
• 7,5% onafhankelijk

Totaal 2.573 locaties, waaronder 209 gastoudervoorzieningen.
Ouders mogen vrij kiezen uit locaties met beschikbare plaatsen.

Openingstijden door de instelling bepaald
Doorgaans 07:00–17:00.
Flexibele personeelsmodellen maken ruimere openingstijden mogelijk.
Gemiddeld aantal sluitingsdagen per jaar: ~25

Hoge deelname, maar ruimte voor verbetering in personeelsratio's
Ongeveer 162.000 kinderen bezoeken ~2.600 locaties.
Deelname:

• <3 jaar: 42%
• 3–6 jaar: 94%

Personeelsratio:

• <3 jaar: 1 op 3,7
• 3–6 jaar: 1 op 7,9

Beter dan het Duitse gemiddelde, maar nog boven aanbevolen normen.
81% van de <3-jarigen en 75% van de 3–6-jarigen zitten in groepen
met minder ideale ratio's.

Kita-Toekomstwet + nieuw personeelsmodel
Sinds 2019 worden personeelsnormen berekend op basis van plaatsen
in plaats van groepsgrootte — meer transparantie.
Kita-Pact 2030 richt zich op betere ratio's
en versterking van gezins- en kindcentra.
Deelstaatfinanciering stijgt — +€62 miljoen in 2024.

Saarlandse wet op kinderopvang en vroegeducatie (SBEBG)
De SBEBG (herzien in april 2022) vormt het belangrijkste juridische kader.
De deelstaat stelt de wettelijke voorwaarden vast, terwijl gemeenten en districten
(de lokale jeugd- en gezinsdiensten) verantwoordelijk zijn voor de uitvoering.

Gratis kinderopvang vanaf 2 jaar
Sinds augustus 2021 is kinderopvang volledig gratis vanaf 2 jaar
tot aan de start van de basisschool.
Voor kinderen jonger dan 2 jaar geldt een inkomensafhankelijke ouderbijdrage,
vastgesteld door de gemeenten.
Saarland is één van de weinige Duitse deelstaten met bijna volledig kosteloze opvang.

Facturatie via de gemeente
Gemeenten innen eventuele bijdragen en ontvangen financiële compensatie
voor de afschaffing van ouderbijdragen.
Maaltijden (30–50 €/maand) en aanvullende diensten worden apart gefactureerd.
Er zijn ondersteuningsregelingen voor gezinnen met een laag inkomen.

Aanmelding bij gemeente + directe aanvraag bij opvanglocatie
Ouders melden de opvangbehoefte bij hun gemeente en kiezen
maximaal drie voorkeurslocaties.
Daarna volgen zij de procedure direct bij de gekozen kinderopvang,
en elke instelling beslist zelf over plaatsing.
Er geldt een wettelijk recht op een plaats vanaf de eerste verjaardag.

Brede mix van aanbieders
Er zijn gemeentelijke, kerkelijke, welzijnsorganisaties en particuliere aanbieders.
Particuliere aanbieders die overheidssubsidie ontvangen, moeten gemeentelijke tariefregels volgen.
Ouders kunnen vrij kiezen uit locaties met beschikbare plaatsen,
maar wachtlijsten komen vaak voor.

Lange openingstijden
Saarland behoort tot de deelstaten met de meeste uitgebreide opvang:
83% van de kinderen jonger dan 3 jaar en 61% van de kinderen ouder dan 3 jaar
krijgt meer dan 45 uur opvang per week.
Gebruikelijke tijden: 07:00–17:00
Jaarlijkse sluiting: 20–25 dagen.

Hoge deelname, maar tekort aan plaatsen
Ongeveer 33.000 kinderen in ~550 voorzieningen.
Deelname: 33,4% (<3 jaar, 10e plek landelijk)
en 89% (3–6 jaar).
Tekort van ca. 6.700 plaatsen.
Pedagogische ratio’s:

• <3 jaar 1:3,8
• 3–6 jaar 1:9,6

Financierings- en kwaliteitsuitdagingen
Ondanks investeringen zit 79% van de kinderen in groepen
met minder gunstige begeleidingsratio’s.
Extra investeringen worden aanbevolen;
capaciteitstekorten zullen vermoedelijk tot minstens 2030 aanhouden.
Er wordt gesproken over uitbreiding van kosteloze opvang voor kinderen onder 2 jaar.

Wet kinderopvang Saksen (SächsKitaG):
De SächsKitaG van 15 mei 2009 vormt het belangrijkste juridische kader voor kinderopvang in Saksen.
De deelstaat stelt de regels vast, terwijl districten en kreisvrije steden (Jugendamt/jeugdzorg)
verantwoordelijk zijn voor capaciteitsplanning en de uitvoering in de praktijk.

Gratis kinderopvang sinds 2018:
In Saksen is kinderopvang van 1 jaar tot de schoolstart volledig gratis,
ongeacht het inkomen van het gezin.
Dit geldt voor alle aanbieders — Saksen is een van de weinige Duitse deelstaten
waar volledige kostenvrije opvang vanaf 1 jaar bestaat.

Alleen kosten voor maaltijden:
Ouders betalen alleen voor maaltijden (ca. €40 per maand)
en eventuele optionele aanvullende diensten.
De deelstaat financiert de kosten via gemeentelijke subsidies.

Centraal online aanmelden + direct bij opvanglocatie solliciteren:
Ouders registreren hun behoefte via gemeentelijke onlineportalen
en kunnen maximaal drie voorkeurslocaties kiezen.
Daarna solliciteren zij rechtstreeks bij de opvanglocaties,
die zelf beslissen over plaatsing.
Er geldt een wettelijk recht op opvang vanaf 1 jaar.

Veel openbare opvanglocaties:
Ongeveer 56% van de locaties in Saksen is openbaar,
naast kerkelijke, onafhankelijke en particuliere aanbieders.
Er zijn ook ca. 1.400 gastouders voor ca. 6.000 kinderen.
Ouders kunnen vrij kiezen, afhankelijk van beschikbare plaatsen.

Openingstijden per locatie vastgesteld:
Gebruikelijke openingstijden: 06:30–17:00
Jaarlijkse sluitingsdagen: ca. 20–25
(zomervakantie, Kerstmis, studiedagen).
Saksen staat bekend om ruime openingstijden.

Hooggekwalificeerd personeel — maar uitdagende ratio’s:
317.981 kinderen maken gebruik van opvang (62,1% van alle kinderen <14 jaar).
In 84% van de locaties heeft meer dan 80% van het personeel een beroepskwalificatie —
het tweede hoogste percentage in Duitsland na Thüringen.
Toch zit 93% van de kinderen in groepen met minder gunstige ratios
(1:5,3 voor <3 jaar; 1:11,4 voor 3–6 jaar).
Slechts 2 op de 100 baby’s onder 1 jaar zitten in formele opvang.

Kwaliteitsverbetering en dalende geboortecijfers:
Een kwaliteitswet uit 2024 verbetert de personeelsratio’s stapsgewijs.
Door de daling van het geboortecijfer kunnen tot 20.800 extra pedagogisch medewerkers
worden aangenomen.
De deelstaat legt nadruk op hoge opleidingsnormen en kwaliteitsverbetering.

Kinderopvangwet (KiFöG):
De wettelijke basis is de
Wet op de bevordering en verzorging van kinderen
in dagverblijven en gezinsopvang
van 5 maart 2003.
De deelstaat bepaalt het wettelijke kader,
terwijl districten en kreisfreie steden (jeugdzorgkantoren)
verantwoordelijk zijn voor planning en uitvoering van het aanbod.

Broers-en-zussen-vrijstelling:
Sinds januari 2019 betalen ouders alleen voor het oudste kind.
Jongere broers en zussen in kinderopvang, kleuterschool of BSO
zijn gratis.
De regeling geldt in elk geval tot eind 2026.
De ouderbijdragen verschillen sterk per gemeente:
in Magdeburg kost 10 uur opvang voor een kind <3 jaar €150,
terwijl dit in de gemeente Wethautal tot €287 per maand kan zijn.

Facturatie via de gemeente:
Ouders ontvangen maandelijks een factuur van de gemeente,
niet van de opvangorganisatie.
Maaltijden worden rechtstreeks aan de cateraar betaald
(meestal €50–€70 per maand).
Extra activiteiten zoals muziek- of taallessen
kunnen extra kosten met zich meebrengen.

Lokale en regionale aanmeldportalen:
Aanmelding gebeurt via de gemeente.
Sinds 2021 hebben verschillende regio’s, waaronder Stendal,
centrale online aanmeldportalen ingevoerd.
Ouders kunnen maximaal drie voorkeur-locaties opgeven.
Plaatsing wordt door de opvanglocaties bepaald,
onder toezicht van het jeugdzorgkantoor.

Veel openbare aanbieders:
Van de 1.810 kinderopvanglocaties is 55,8% openbaar
en 44,2% particulier (AWO, Caritas, Diakonie,
Paritätischer, Rode Kruis, kerken en particuliere aanbieders).
Ouders kunnen vrij kiezen, afhankelijk van beschikbare plaatsen.

Openingstijden variëren per aanbieder:
Gebruikelijke openingstijden: 06:00–17:00 op werkdagen.
De meeste locaties zijn tot 15 dagen gesloten in de zomer,
en tijdens kerst en nieuwjaar.
Noodopvang kan worden geregeld,
mits minimaal 8 weken van tevoren aangevraagd.

Hoge deelname, maar dalend aantal kinderen:
In 2024 bezochten 152.143 kinderen een opvangvoorziening
(2.749 minder dan het jaar ervoor).
Deelname: 59,2% onder 3 jaar (tweede plaats in Duitsland)
en 98,8% van 3–6 jaar.
De deelstaat telt 1.807 locaties
en ongeveer 20.000 pedagogische medewerkers.

Personeelsratio’s en stijgende kosten:
Ratio’s: 1:5,5 in de babygroepen, 1:10,3 in kleutergroepen.
In 2023 verhoogde één op de zes gemeenten de ouderbijdragen
met maximaal €120 per maand.
De deelstaat financiert 255 extra fulltime-banen
voor locaties met extra ondersteuningsbehoefte.
Door minder kinderen worden personeel en soms
locaties afgebouwd of gesloten.

Wet op Kinderopvangondersteuning (KiföG SH):
De KiföG SH, van kracht sinds maart 2020, regelt
de vroegtijdige educatie en kinderopvang in Sleeswijk-Holstein.
De deelstaat stelt het wettelijke kader vast, terwijl districten en onafhankelijke steden
als lokale jeugdzorgautoriteiten verantwoordelijk zijn
voor de planning van opvangplaatsen en de uitvoering.

Gratis opvang vanaf 3 jaar:
Sinds augustus 2019 betalen ouders geen bijdrage
voor kinderen van 3 jaar tot de schoolstart.
Voor kinderen jonger dan 3 jaar en voor extra opvanguren
gelden inkomensafhankelijke gemeentelijke tarieven.
Er is een automatische broertjes-en-zusjeskorting.

Facturatie via de gemeente:
Gemeenten sturen de factuur naar ouders en ontvangen financiering van de deelstaat
voor de gratis opvanguren.
Maaltijdkosten (ca. €30 per maand) worden apart in rekening gebracht.
Gezinnen met een laag inkomen kunnen een volledige of gedeeltelijke vrijstelling aanvragen.

KitaPortal-SH en directe aanmelding bij opvang:
Ouders kunnen KitaPortal Schleswig-Holstein gebruiken
om kinderopvanglocaties en gastouders te vinden
en hun opvangbehoefte centraal te registreren.
Daarna moeten ouders zich rechtstreeks bij de geselecteerde locaties aanmelden.
Plaatsing wordt door de instellingen zelf beslist.
Er geldt een wettelijk recht op een opvangplaats vanaf de eerste verjaardag.

Divers aanbiederslandschap:
Er zijn gemeentelijke, kerkelijke (voornamelijk protestantse),
onafhankelijke en particuliere aanbieders.
Protestantse organisaties beheren een aanzienlijk deel van de opvanglocaties.
Ouders kunnen vrij kiezen uit beschikbare plaatsen.

Openingstijden verschillen per locatie:
Gebruikelijke openingstijden zijn 07:00–17:00.
37 locaties (2%) bieden minstens 12 uur opvang per dag.
Vakantie-sluitingen variëren per aanbieder en bedragen vaak 20–25 dagen per jaar.

Groeiende deelname bij kinderen onder de 3 jaar en sterke positie van gastouderopvang:
In totaal bezoeken 119.149 kinderen 1.835 locaties.
Het gebruik voor kinderen onder 3 jaar bedraagt 38,3% (22.730 kinderen).
Gastouderopvang speelt een belangrijke rol:
1.844 gastouders verzorgen 8.065 kinderen,
ongeveer 30% van alle opvang voor <3-jarigen
(ten opzichte van het Duitse gemiddelde van 15,8%).
777 locaties (42%) bieden inclusieve opvang.
Het aantal kinderen steeg met 2.450 (+2,1%).
De deelstaat stimuleert gastouderopvang actief
als gelijkwaardig alternatief voor opvangcentra.

Digitalisering en personeel:
De deelstaat voert programma’s in ter ondersteuning van personeel,
inclusief opleidingspremies, en breidt digitale diensten uit.
Het hoge aandeel inclusieve locaties (42%) toont
een sterke focus op inclusie.
De toenemende vraag vereist extra gekwalificeerd personeel.

Wet op kinderopvang en vroege educatie in Thüringen (ThürKiGaG):
De ThürKiGaG van 16 december 2005 regelt kinderopvang en vroege educatie in Thüringen.
De deelstaat bepaalt het juridische kader, terwijl gemeenten en zelfstandige steden
verantwoordelijk zijn voor de planning en uitvoering
als lokale jeugdzorgautoriteit.

Laatste 2 jaar voor school gratis:
Sinds augustus 2018 zijn de laatste twee jaren vóór de basisschool
(gratis voor kinderen vanaf ongeveer 4 jaar).
Voor jongere kinderen worden kosten berekend op basis van inkomen
en lokale gemeentelijke regels.
Vanaf 2027 wordt een derde gratis jaar ingevoerd.

Facturering door gemeenten:
Gemeenten sturen de rekening naar ouders en ontvangen steun van de deelstaat.
Maaltijdkosten (~30 €/maand) en extra diensten worden apart betaald.
Gezinnen met een laag inkomen kunnen gedeeltelijke of volledige vrijstelling aanvragen.

Gemeenteportaal + directe aanvraag:
Ouders registreren hun opvangbehoefte via het gemeenteportaal
en kunnen tot drie kinderdagverblijven kiezen.
Daarna dienen zij rechtstreeks bij de gekozen instellingen te solliciteren.
Toewijzing van plaatsen wordt door de kinderopvang zelf bepaald.
Er geldt een wettelijk recht op opvang vanaf 1 jaar.

Brede mix van aanbieders:
Publieke, kerkelijke, non-profit en particuliere aanbieders.
Particuliere aanbieders met overheidssubsidie moeten
zich aan gemeentelijke regels houden.
Vrije keuze voor ouders, afhankelijk van beschikbare plaatsen.

Openingstijden per instelling:
Typisch 07:00–17:00.
Jaarlijkse sluiting van 20–25 dagen
(zomer + feestdagen + studiedagen).
Thüringen staat bekend om ruime openingstijden.

Hoge deelname, maar kwaliteitsuitdagingen:
86.538 kinderen in 1.351 locaties
(−3.300 t.o.v. vorig jaar, −3,7%).
Deelname: 55% van kinderen jonger dan 3 jaar
en 95% van 3–6-jarigen (boven Duits gemiddelde).
18.343 medewerkers, waarvan 1.100 mannen
(1 man per 14 medewerkers).
89% van de locaties heeft meer dan 80% gekwalificeerd personeel — hoogste aandeel in Duitsland.
Toch zit 90% van de kinderen in grotere groepen dan aanbevolen.

Kansen op kwaliteitsverbetering tegen 2030:
Door dalende geboortecijfers kan de ratio pedagogisch medewerkers/kinderen
tot 2030 verbeteren, mits ~1.700 extra medewerkers worden aangetrokken.
Huidige ratio’s: 1:5,1 (baby’s/peuters), 1:10,3 (kleuters).
Wetgevingsaanpassingen en meer personeel zijn noodzakelijk.